Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдэл
Монгол улс газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд 18-рт ордог. Энэхүү өргөн уудам нутаг, унаган байгаль нь өөрөө хүлэмжийн хийг бууруулах болон эдийн засгийн чадавхи өндөртэй баялаг юм. Бид орон нутгийн иргэдийг өнөөгийн болон ирээдүйд учирч болох уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөнд дасан зохицож, даван туулахад нь тусладаг.
TNC байгууллага нь малчдын орлогын эх үүсвэрийг төрөлжүүлэх замаар малчидтай хамтран байгаль хамгаалах, малчдын чадавхийг бэхжүүлэх, газар ашиглалтын эрхийг нь баталгаажуулах замаар бэлчээрийн зохистой ашиглалт, биологийн олон янз байдлыг хамгаалах төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж байна. Эдгээр ажлын хүрээнд уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдлийн загвар төслийг хэрэгжүүлж эхэлсэн юм. Энэхүү төслийг үр ашигтай хэрэгжүүлэхийн тулд бодлого төлөвлөлтийг сайжруулах замаар малчдын нөхөрлөлүүдийн засаглал, газар төлөвлөлт, хамтын ажиллагаа, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжин ажиллаж буй юм.
Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдэл гэж юу вэ?
Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдэл гэдэг нь хөдөө аж ахуйн газар, үетэнт хээр, ус намгархаг газар болон ойн санд нүүрстөрөгчийн нөөцийг нэмэгдүүлэх эсвэл хүлэмжийн хийн ялгаралтаас зайлсхийх зорилгоор хэрэгжүүж буй зохих хамгаалал, менежмент, нөхөн сэргээлтийн цогц үйл ажиллагаа юм. Дэлхий даяар зардлын хувьд үр ашигтай гэж тооцогдох “Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдэл” нь нэг жилд ойролцоогоор 11 гигатон хүлэмжийн хийг багасгах боломжтой юм. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдэлтэй хамт шатах түлшний ашиглалтыг эрс бууруулах явдалтай хослуулсанаар 2030 он гэхэд уур амьсгалыг тогтворжуулахад тодорхой нөлөө үзүүлэх юм.
Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан загвар төслүүд
Эхний үе шатанд бид уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг бууруулах байгальд суурилсан шийдлийг хэрэгжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэхэд анхаарч ажиллаж байна. Тухайлбал, нутгийн иргэдэд түшиглэсэн байгаль хамгаалалд хөрөнгө оруулах, нутгийн иргэдийн засаглалыг дэмжих болон хөдөө аж ахуй, ойн салбарын шинэ технологийг нэвтрүүлэхэд бодлогын дэмжлэг үзүүлэх юм.
Бид одоогоор Монголын хүлэрт намаг бүхий уулын хээр (Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сум), Дорнод Монголын үетэнт хээрийн (Тосон Хулстайн Байгалийн Нөөц Газар) бүсэд загвар байдлаар туршихаар дараах хоёр төслийг хэрэгжүүлж байна.
- Монгол орны хүлэрт намгийн тархацыг дахин үнэлж, Монгол орны хэмжээнд хүлэрт намгийн тархалтын зураглалыг сайжруулах, зургийг шинэчлэн боловсруулж, хүлэрт намгиийн хамгийн их нөөц бүхий Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумын малчид, иргэдийг мэдлэг, мэдээллээр хангах замаар хамгааллын үйл ажиллагааг дэмжих төсөл
- Дорнод, Хэнтий аймгийн 5 сумын нутгийг дамнан орших Тосон Хулстайн Байгалийн Нөөц Газрын бэлчээрийн менежментийг сайжруулан бэлчээр ашиглалтын эрчмийг бууруулснаар нүүрстөрөгчийн шингээлтийг нэмэгдүүлэх төсөл юм.
Уур амьсгалын өөрчлөлтэй хэрхэн тэмцэх вэ? Эхлээд бид нүүрс зэрэг шатах ашигт малтмал ашиглахаас аль болох татгалзах шаардлагатай.
Монгол орны хэмжээнд хүлэрт намгийн тархалтын зураглалыг сайжруулж байна
Хүлэрт намаг нь дэлхийн хуурай газрын нүүрстөрөгчийн нөөцийн 30 орчим хувийг агуулдаг дэлхийн байгалийн нүүрстөрөгчийн үндсэн нөөцүүдийн нэг гэдгээрээ ялгардаг төдийгүй усны зохицуулалт, биологийн олон янз байдлыг хадгалах, иргэдийн амьжиргааг дэмжихэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Өнөөгийн байдлаар энэ экосистем нь Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн ердөө 1%-ийг эзэлдэг бөгөөд сүүлийн арваад жилд хоёр дахин багассан нь уур амьсгалын өөрчлөлт, хэт бэлчээрийн нөлөөллөөс шалтгаалсан гэж үздэг.
Одоо байгаа хүлэрт намгийн хамгаалах, менежментийн арга барилаар дамжуулан эдгээр экосистемийг сэргээх нь Уур амьсгалын өөрчлөлтийг багасгах байгальд суурилсан хүчирхэг шийдэл болж өгдөг. Манай байгууллагын хэрэгжүүлж буй Уур амьсгалын өөрчлөлтийг багасгах байгальд суурилсан шийдэл төсөл нь хүлэрт намгийн арвин нөөц бүхий чухал 10 газрын нэгт багтсан Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумын нутаг дэвсгэрт улирлын чанартай бэлчээрлэлтийн хүлэрт намагт үзүүлэх нөлөөллийг үнэлэх, нөхөрлөлүүдтэй хамтран дээрх зорилттой ажиллаж байна. Мөн уг экосистемийн тархцыг дахин үнэлэн Монгол орны хэмжээнд хүлэрт намгийн тархалтын зураглалыг сайжруулж буй нь цаашид хэрэгжүүлэх нэн шаардлагатай байгаль хамгааллын арга хэмжээ авахад хөшүүрэг болох юм.
Quote: Доктор А.Саруулзаяа
Хүлэрт намгийн тархалт, түүний хил заагыг нарийвчлан тодорхойлох судалгаа хийснээр хүлэрт намгийг урт хугацаанд тогтвортой, зөв зохистой ашиглах, хамгаалах шинжлэх ухааны үндэслэлийг бий болгох чухал ач холбогдолтой.
Хүлэрт намгийн судалгааны үр дүн
Монгол орны хэмжээнд Хүлэрт намгийн тархалтын зураглал гаргах, түүнд хэрэгтэй дата мэдээллийг цуглуулах, сайжруулах үндсэн зорилготой судалгааны тайлангийн хүрээнд Монгол орны Цэвдэг, хүлэрт намаг бүхий нийт 20 судалгааны газрын 600 цэгээс хөрсний дээж авчээ. Судалгааны ажлын хүрээнд Хөрсний органик нүүрстөрөгчийн агууламж, хүлрийн зузаан, хөрсний амьсгал, газар дээрх ургамлын биомасс зэргийг тооцсоноос гадна хөрсний температур болон чийгийг давхар хэмжжээ. Эдгээр хэмжилтүүд дээр тулгуурлан хоёр төрлийн аргаар Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумын хэмжээнд хүлэрт намгийн тархалтын зураглалыг хийж гүйцэтгэн, дээрх зураг дээрх арга барил дээр тулгуурлан Монгол орны хэмжээнд зураглал гаргах үндсэн зорилготой ажиллаж байна.
Судалгааны гол үр дүн
Судалгааны гол цэг болох Баянзүрх сум нь хүлэрт намгийн тархалтын хавьд маш чухал газарт болох нь тогтоогджээ.
-
447
Хөрсний органик нүүрстөрөгчийн агууламжийн үр дүнгээс харахад судалгааны 447 цэг хүлэрт намаг болох нь тогтоогджээ.
-
Үнэт
Судалгааны гол цэг болох Баянзүрх сум нь хүлэрт намгийн тархалтын хавьд маш чухал, үнэ цэнэ бүхий газар болох нь тогтоогджээ.
-
26.2%
Баянзүрх сумын нийт нутаг дэвсгэрийн 26.2% нь хүлэрт намаг болох нь судалгаагаар тогтоогджээ.
Хүн ба байгаль хамтдаа хөгжих дэлхий ертөнцийг бүтээхэд Байгальд суурилсан шийдлийг ашиглах нь
Улсын хэмжээнд Хүлэрт намгийн тархалтын зургийг шинэчлэн сайжруулж байна
Хүлэрт намгийн тархалтын зураглалыг шинэчилснээр зөвхөн хүлэрт намгийн өөрчлөлтийг үнэлээд зогсохгүй цаашид хийх хамгааллын үйл ажиллагааны чиглэлийг тодорхойлох ач холбогдолтой. Энэ зураглалыг Баянзүрх сумын төвшний зураг боловсруулах арга зүй дээр үндэслэн хийнэ.
Бэлчээрийн хэв маягийн судалгаа хийгдэж байна
Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумын хүлэрт намагт улирлын чанартай бэлчээрийн нөлөөллийг үнэлснээр цаашид хэрэгжүүлэх хамгааллын үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг гаргах боломжтой.
Хүлэрт намгийн талаарх олон нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, дэмжлэг үзүүлэн ажиллаж байна
Хүлэрт намгийн тархалтын гол бүс нутгуудын нэг болох Баянзүрх сумын малчдын мэдлэгийг дээшлүүлснээр төсөл болоод малчид, нөхөрлөлүүдийн хамтын ажиллагааг өргөжих, хүлэрт намгийг хамгаалах, тогтвортой менежментийн хөгжүүлэх бидний зорилгыг дэмжих болно.
Дэлхийн газрын гадаргын 40 орчим хувийг эзэлдэг хээрийн экосистем нь хуурай газрын нүүрстөрөгчийн гуравны нэгийг хадгалдаг. Иймээс хээрийн экосистем нь дэлхийн хамгийн том хөрсний нүүрстөрөгч шингээгчийн нэг юм. Соргог бэлчээр болон ургамлын олон янз байдал нь SOC (хөрсний органик нүүрстөрөгч) үүсэх болон хадгалагдах гол эх үүсвэр юм. Бэлчээрийн даац хэтрэх явдал болоод уур амьсгалын өөрчлөлт нь нүүрстөрөгчийн шингээлтэд чухал нөлөө үзүүлдэг. Ялангуяа хуурай, гандуу бүс нутгийн нүүрстөрөгчийн шингээлт нь уур амьсгалын өөрчлөлтөд мэдрэмтгий байдаг.
Монголын хээр тал нь дэлхийн хамгийн том, унаган бэлчээрийн нэг юм. Энэ нь биологийн төрөл зүйлийн амьдрах орчин төдийгүй хөрсний органик нүүрс төрөгчийг асар ихээр нөөцөлж байдаг. Байгалийн бэлчээрийг зөв ашиглах, тогтвортой удирдах нь хөрсний органик нүүрстөрөгчийн нөөцийг баяжуулж, хадгалахад чухал ач холбогдолтой юм. Уламжлалт мал аж ахуй нь Монголын өргөн уудам нутаг бэлчээрийг ашиглах гол арга юм. Энэ экосистемд бэлчээрлэлтийн эрчмийг бууруулах болон ашиглалтыг зохицуулснаар хөрсний органик нүүрстөрөгчийг нэмэгдүүлэх боломжтой.
Дорнод Монголын хээрийн нүүрстөрөгчийн төсөл
Монгол улсад “Хээрийн нүүрстөрөгчийн худалдааны төсөл” (Plan Vivo) - ийг Монголын бэлчээрийн менежментийн холбооноос бүс төлөөлсөн 4 суманд (77482 га газарт) малчдын бүлэгт суурилан амжилттай хэрэгжүүлж байна.
Энэхүү жишиг төслийг Дорнод Монголын үетэнт хээр болон Умард Монголын хүлэрт намаг бүхий уулын хээрийн бүсэд 1,858,000 га талбайд туршихаар TNC байгууллага нь ажиллаж байна. Төслийн хүрээнд зорилтот нутгийн бэлчээрийг менежментийн төлөвлөгөөний дагуу бэлчээр ашиглалтын эрчмийг бууруулж, нүүрстөрөгчийн шингээлтийг нэмэгдүүлэх замаар зохистой ашиглахаар зорьж байна.
Нутгийн иргэдийн оролцоотойгоор бэлчээр ашиглалтыг зохицуулах замаар хүлэмжийн хийн шингээлтийг нэмэгдүүлэх нь
Бэлчээрийн нүүрстөрөгчийн шингээлтийг нэмэгдүүлэхийн тулд малчдыг малынхаа тоо толгойг зохистой хэмжээнд барихад нь тусалж, улмаар тэдний орлогын эх үүсвэрийг солонгоруулах зорилгоор нүүрстөрөгчийн зах зээлд холбож өгөх юм. Энэхүү үйл ажиллагаа нь туршилтын журмаар Дорнод Хэнтий аймгийн нутгийг дамнан орших “Тосон Хулстай” байгалийн нөөц газарт хэрэгжих ба цаашлаад 10 сая га бэлчээрийн талбайг хамрах боломжтой.
Энэхүү төслийн үр шим хүртэгчид нь TNC байгууллагын Нутгийн иргэдийн манлайлсан байгаль хамгаалал төсөлд хамрагдаж буй нөхөрлөлийн гишүүд байх юм. Өөрөөр хэлбэл, 2030 он гэхэд 300 нөхөрлөл байгуулж чадавхжуулснаар 6000 өрхийн 15,000 хүн ам тус төслийн үр ашгийг хүртэнэ. Эдгээр нөхөрлөлүүд бэлчээр ашиглах, зохицуулах эрхээ баталгаажуулсан байна. Ингэснээр хамгийн багадаа 60 нөхөрлөлийн бэлчээрийн менежментийн үр дүнд жилд 240,000 тонн нүүрсхүчлийн хий (t CO2e) багасах юм. Энэхүү зорилго нь нөхөрлөлийг бэхжүүлэхэд чиглэсэн төдийгүй хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах, газрын тогтвортой менежментийг бий болгоход ихээхэн хувь нэмэр оруулна.
Судалгаа
-
Төслийн танилцуулга брошур
Нутгийн иргэдийн оролцоотойгоор бэлчээр ашиглалтыг зохицуулах замаар хүлэмжийн хийн шингээлтийг нэмэгдүүлэх нь
Татаж авах